To dziedzina medycyny zajmująca się zaburzeniami funkcji gruczołów dokrewnych. Do gruczołów dokrewnych zaliczamy między innymi: przysadkę, tarczycę, przytarczyce, trzustkę, nadnercza, jajniki czy jądra. Za prawidłowe funkcjonowanie układu wydzielanie wewnętrznego (endokrynnego) odpowiadają hormony. Zarówno nadmiar jak i niedobór hormonów zaburza prawidłowe funkcjonowanie organizmu uniemożliwiając osiągnięcie homeostazy. Spektrum zaburzeń endokrynologicznych jest bardzo szerokie od zwykle lekko przebiegających zaburzeń o charakterze czynnościowym, aż do groźnych chorób nowotworowych mogących przebiegać z nadmiarem (nadczynność gruczołu) lub niedoborem hormonów (niedoczynność gruczołu).  

CZY TO TE HORMONY?

Wśród pacjentów nierzadko można usłyszeć tezę „u mnie jest coś nie tak z tymi hormonami” lub „to chyba te hormony powodują, że się tak źle czuje” – na szczęście to bardzo często zbyt dalekie uogólnienie, choć takie przekonanie nierzadko wywołuje wśród pacjentów lęk i szukanie odpowiedzi na własną rękę np. wykonując wiele kosztownych a nie zawsze koniecznych badań. Na szczęście taka jednostka chorobowa jak „rozregulowane hormony” nie istnieje.

Diagnostyka zaburzeń hormonalnych wymaga precyzyjnego zebrania wywiadu, badania fizykalnego (zarówno niedoczynność jak i nadczynność gruczołu dokrewnego może zostawić swój „ślad” w organizmie), wykonania bardzo konkretnych (ale nie wszystkich dostępnych!) badań laboratoryjnych czy obrazowych. Następnie konieczne jest przeprowadzenie diagnostyki różnicowej, celem nie ominięcia innych chorób, które mogą przybierać „maskę” zaburzeń hormonalnych. Ponadto nie każde zaburzenie hormonalne wymaga od razu interwencji farmakologicznej czy chirurgicznej. Chorobę trzeba najpierw „nazwać” - postawić rozpoznanie – dalej omówić jej wpływ na funkcjonowanie organizmu, następnie wraz z pacjentem przedyskutować możliwości jej leczenia i ostatecznie monitorować efekty terapii. Cała diagnostyka i terapia powinna respektować zasady medycyny opartej na faktach (EBM - Evidence Based Medicine)

JAKIMI PROBLEMAMI ZAJMUJE SIĘ ENDOKRYNOLOG ?

Do najczęstszych chorób i stanów którymi zajmuje się endokrynolog należą: niedoczynność tarczycy (m.in. choroba Hashimoto), nadczynność tarczycy (m.in. choroba Graves-Basedowa), wole guzowate (guzki tarczycy), rak brodawkowaty tarczycy, guzy przysadki ( prolactinoma, Akromegalia, choroba Cushinga), niedoczynność kory nadnerczy ( m.in. choroba Addisona), guzy nadnerczy (m.in. gruczolaki, incidentaloma), wtórne nadciśnienie tętnicze (m.in. guz chromochłonny - Pheochromocyotma, hiperaldosteronizm pierwotny – zespół Conna), hirsutyzm (nieprawidłowe owłosienie), zaburzenia miesiączkowania (m.in. zespół policystycznych jajnikow) i wiele innych. Serdecznie Państwo zapraszam do zapoznania się z krótką charakterystyką niektórych chorób endokrynologicznych.

CHOROBY TARCZYCY

Niedoczynność tarczycy – jest to zespół objawów wywołany niedoborem hormonów tarczycy (tyroksyny – T4, trójjodotyroniny – T3) mający swoje odzwierciedlenie w zmniejszeniu tempa przemian metabolicznych w organizmie. Niedoczynność tarczycy może być spowodowana uszkodzeniem samej tarczycy (najczęściej, tzw. pierwotna niedoczynność tarczycy), uszkodzeniem przysadki (wtórna niedoczynność tarczycy), czy zaburzeniami podwzgórza w ośrodkowym układzie nerwowym (trzeciorzędowa niedoczynność tarczycy). W codziennej praktyce najczęściej mamy do czynienia z pierwotną niedoczynnością tarczycy spowodowaną przewlekłym autoimmunologicznych zapaleniem tarczycy (tzw. choroba Hashimoto). Do rozpoznania oprócz objawów i odpowiedniej konstelacji wyników badań hormonalnych konieczne jest wykrycie przeciwciał przeciwtarczycowych (anty-TPo, anty-Tg). Należy jednak pamiętać, że sama obecność przeciwciał nie jest jeszcze powodem do rozpoczynania farmakoterapii. Choroba jest bardzo rozpowszechniona w populacji Polskiej, częściej dotyka kobiet, jej leczenie jest szczególnie istotne w okresie ciąży. Niestety w przestrzeni społecznej funkcjonuje wiele mitów dotyczących tej choroby, niezweryfikowane terapie (np. stosowanie bardzo rygorystycznych diet) nie tylko nie spowodują wyleczenia, lecz mogą przyczynić się do dalszego pogarszania samopoczucia.

Spektrum objawów niedoczynności tarczycy jest szerokie, w pełni wyrażone jedynie w ciężkich, długotrwających i nieleczonych przypadkach. Osoby z nieleczoną niedoczynnością tarczycy (np. chorobą Hashimoto) skarżą się na osłabienie, zmęczenie, pogorszenie tolerancji wysiłku, zaburzenia pamięci i koncentracji uwagi, przyrost masy ciała (choć tutaj ogromne znaczenie ma ilość i jakoś spożywanych posiłków oraz aktywność fizyczna), dokuczliwe uczucie chłodu i łatwe marznięcie, przewlekłe zaparcia. Ponadto występować mogą zaburzenia miesiączkowania, trudności z zajściem w ciąży, osłabienie libido, u mężczyzn także zaburzenie wzwodu. W leczeniu stosujemy preparaty L-tyroksyny, przed włączeniem leczenia konieczna jest jednak profesjonalna porada lekarska. Wole guzkowe (guzowate) popularnie nazywane „guzkami tarczycy”. Choroba wykrywana jest bardzo często przypadkowo w trakcie badania palpacyjnego tarczycy lub przy okazji usg szyi. Może przebiegać z prawidłowym poziom TSH (wole guzkowe nietoksyczne) lub obniżonym (wole guzkowe toksyczne).

Zaburzenia budowy tarczycy w postaci tworzenia guzków są bardzo częste, naszczęcie ryzyko procesu złośliwego w przypadkowo stwierdzonym guzku względnie małe. Tym samym, nie każdy stwierdzony w usg guzek jest powodem do niepokoju, również nie każdy wymaga biopsji. Do badania cytologicznego (biopsji) kwalifikujemy guzki o niepokojącym obrazie ultrasonograficznym, bierzemy też pod uwagę kliniczne czynniki ryzyka procesu złośliwego. W przypadku wykonania biopsji dalsze postępowanie będzie uzależnione od wyniku cytologicznego przedstawianego w punktowej skali Bethesda.

CHOROBY PRZYSADKI

Hiperprolaktynemia (nadmierne wydzielanie prolaktyny). Jest to stan kliniczny wywołany nadmierną ilością prolaktyny w ogranizmie, która może prowadzić do hipogonadyzmu objawiającego m.in się zaburzeniami miesiączkowania i mlekotokiem u kobiet i zaburzeniami funkcji seksualnych u mężczyzn. Przyczyn hipeprolaktynemii jest oczywiście bardzo wiele – jej poziom wzrasta w ciąży, zmienia się w odpowiedzi na niektóre fizjologiczne bodźce takie jak sen, seks, stres, czy niefizjologiczne jak np. niektóre leki. Istotny wzrost prolaktyny w surowicy obserwujemy w przypadku autonomicznej produkcji przez guz przysadki - prolaktinoma (mikrogruczolak lub makrogruczolak – w zależności od wielkości zmiany). Choroby innych narządów np. tarczycy, nerek czy wątroby również mogą przekładać się na wyższe wartości prolaktyny.

Najczęstrzymi powodami wykonywania badania prolaktyny u kobiet są zaburzenia miesiączkowania oraz mlekotok (wyciek treści z gruczołu piersiowego zawsze wymaga diagnostyki!), u mężczyzn – ginekomastia (powiększenie piersi), zaburzenia wzwodu, u obu płci występować może także zmniejszenie libido czy niepłodność.

Nie zawsze podwyższone steżenie prolaktyny wymaga leczenia farmakologicznego. W przypadku stwierdzenia objawowej hiperprolaktynemii konieczne jest przede wszystkim ustalenie jej przyczyny.

Więcej merytorycznych informacji dotyczących funkcjonowania i zaburzeń układu hormonalnego znajdziecie Państwo na naszej stronie facebookowej.