To dziedzina medycyny zajmująca się schorzeniami reumatycznymi. Większość chorób reumatycznych wynika z przewlekłego procesu zapalnego obejmującego tkankę łączną, który zainicjowany jest przez odpowiedź autoimmunologiczną. Spektrum chorób reumatologicznych jest bardzo szerokie i obejmuje schorzenia zajmujące pojedynczy narząd (zwykle są to stawy), po stany kliniczne prowadzące do uszkodzenia wielonarządowego mogące zagrażać życiu.

JAKIMI SCHORZENIAMI ZAJMUJE SIĘ REUMATOLOG?

Do najczęstszych chorób i stanów, którymi zajmuje się reumatolog należą układowe choroby tkanki łącznej (RZS - reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, twardzina układowa, mieszana choroba tkanki łącznej, zapalenie wielomięśniowe, zapalenie skórno-mięśniowe, zespół Sjogrena, zespół antyfosfolipidowy, polimialgia reumatyczna, choroba Stilla, rumień guzowaty, zapalenia naczyń m.in. olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic, ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń), spondyloartropatie seronegatywne (m.in. ZZSK - zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa; ŁZS - łuszczycowe zapalenie stawów, reaktywne zapalenie stawów), choroba zwyrodnieniowa stawów, dna moczanowa, choroby kości (m.in. osteoporoza), reumatyzm tkanek miękkich (m.in. fibromialgia) oraz wiele innych.

Ponadto reumatolog zajmuje się diagnostyką, różnicowaniem i leczeniem objawów klinicznych, które są związane nie tylko z chorobami reumatycznymi. Zapalenie stawów, które objawia się ich bólem, zaczerwienieniem i obrzękiem może występować także w infekcjach wirusowych oraz bakteryjnych. Natomiast objaw Raynauda oprócz układowych chorób tkanki łącznej może ujawnić się w chorobach układu krwiotwórczego, nowotworowych czy układu nerwowego.

Biorąc pod uwagę szerokie spektrum możliwości zajęcia narządowego diagnostyka reumatologiczna opiera się na szczegółowym wywiadzie klinicznym, badaniu fizykalnym oraz w zależności od objawów klinicznych badaniach dodatkowych. Pomocne oprócz badań laboratoryjnych są konkretne badania immunologiczne (np. przeciwciała przeciwjądrowe ANA wraz ze szczegółowymi podtypami oznaczanymi metodami immunoblotu) oraz badania obrazowe dobrane indywidualnie do pacjenta. W każdym przypadku należy przeprowadzić diagnostykę różnicową celem wykluczenia innych schorzeń mogących być odpowiedzialnymi za zgłaszane objawy kliniczne czy też odchylenia w badaniach dodatkowych (np. fałszywie dodatnie wyniki badań immunologicznych po lekach lub infekcjach). Postawienie odpowiedniej diagnozy jest szczególnie ważne w reumatologii, z uwagi na substancje używane w leczeniu chorób reumatologicznych. Oprócz rehabilitacji, leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych niekiedy konieczne jest zastosowanie leków immunosupresyjnych (m.in. sterydy, metotreksat), które mają za zadanie doprowadzić do remisji choroby (okres bez występowania objawów), ale ich stosowanie wiąże się ze ścisłym monitorowaniem działania na cały organizm człowieka.

SERDECZNIE ZAPRASZAM DO ZAPOZNANIA SIĘ Z KRÓTKĄ CHARAKTERYSTYKĄ NIEKTÓRYCH CHORÓB/OBJAWÓW ORAZ METOD DIAGNOSTYCZNYCH STOSOWANYCH W REUMATOLOGII

Objaw Raynauda
Objaw Raynauda jest to zaburzenie naczynioruchowe wywołane ekspozycją na zimno lub stres, w przebiegu którego dochodzi do skurczu naczyń w obrębie palców rąk, stóp oraz rzadziej w obrębie nosa i małżowin usznych. W przebiegu objawu Raynauda dochodzi do zmiany zabarwienia wyżej wymienionych miejsc (bladość/zasienienie/zaczerwienienie) z towarzyszącymi objawami drętwienia/pieczenia. Jest dosyć częstym objawem i dotyczy 3-5% populacji ogólnej. Objaw Raynauda dzielimy na pierwotny, który jest schorzeniem o łagodnym przebiegu i nie ma uchwytnej przyczyny oraz wtórny, który jest efektem różnych schorzeń/chorób (reumatologiczne, neurologiczne, układu krwiotwórczego, infekcyjne, polekowe).

Kapilaroskopia
Jest to nieinwazyjna, bezbolesna oraz bezpieczna metoda wykrywania zaburzeń mikrokrążenia. Polega na ocenie naczyń włosowatych za pomocą mikroskopu w obrębie wału paznokciowego, gdzie kapilary układają się równolegle do powierzchni skóry. Badanie przeprowadza się w palcach II-V obu rąk po uprzednim zastosowaniu olejku celem poprawy widoczności miejsca.

Kiedy wskazana jest kapilaroskopia?
Badanie kapilaroskopowe jest koniecznym elementem diagnostyki objawu Raynauda. Kapilaroskopia jest niezbędnym badaniem diagnostycznym w różnicowaniu między pierwotnym, a wtórnym objawem Raynadua wywołanym przez choroby reumatologiczne tj. twardzina układowa, mieszana choroba tkanki łącznej, zapalenie wielomięśniowe.

Jak przygotować się do kapilaroskopii?
1.Proszę nie wykonywać specjalistycznych zabiegów kosmetycznych paznokci u rąk oraz nie wycinać i/lub odsuwać skórek w obrębie paznokci na 3 tygodnie przed badaniem.
2.W przypadku paznokci pomalowanych lakierem wskazane jest jego usunięcie na 7 dni przed badaniem.
3.W okresie jesienno-zimowym proszę przybyć na 15 minut przed badaniem, aby ogrzać ręce w temperaturze pokojowej
4.Nie zaleca się palenia tytoniu, picia kawy, mocnej herbaty oraz alkoholu 3 godziny przed badaniem

Reumatoidalne zapalenie stawów
Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to o przewlekła choroba zapalna błony maziowej małych i średnich stawów, prowadząca do uszkodzenia wszystkich składowych (chrząstka, kość, tkanki miękkie) tworzących stawy. Choroba najczęściej ujawnia się u kobiet w wieku 50-60 lat. Do objawów klinicznych należą obrzęk i ból stawów, sztywność poranna trwająca ponad 30 minut, rozlane bóle mięśniowe. Najczęściej zapalenie dotyczy stawów rąk (śródręczno-paliczkowe, międzypaliczkowe bliższe oraz nadgarstkowe) oraz stóp. Choroba może zajmować także układ oddechowy, serce, nerki. W wykonanych badaniach dodatkowych rozpoznanie RZS sugeruje dodatni czynnik reumatoidalny i/lub dodatnie przeciwciała przeciwko cytrulinowanym peptydom z towarzyszącymi podwyższonymi parametrami stanu zapalnego (CRP- białko C-reaktywne i OB - odczyn Biernackiego). Leczenie ma charakter kompleksowy i obejmuje rehabilitację, fizjoterapię, edukację pacjenta oraz farmakoterapię (m.in. metotreksat, leflunomid, hydroksychlorochina, leczenie biologiczne – np. blokery TNFalfa).

Toczeń rumieniowaty układowy
Toczeń rumieniowaty układowy (SLE – systemic lupus erythematosus) jest chorobą z kręgu układowych chorób tkanki łącznej o złożonej i wieloczynnikowej etiologii. Dotyczy głównie młodych kobiet (do 50 rż.). Charakterystyczny jest bardzo szeroki i różnorodny obraz kliniczny, który rozwija się na podłożu zaburzeń autoimmunologicznych. Toczeń rumieniowaty układowy może doprowadzać do zajęcia skóry, stawów, układu krwiotwórczego, układu nerwowego, układu oddechowego, nerek. Dysfunkcjom w różnych narządach współtowarzyszą zaburzenia w układzie immunologicznym, które objawiają się obecnością przeciwciał przeciwjądrowych specyficznych dla choroby (np. przeciwciała przeciw natywnemu DNA), przeciwciał typowych dla zespołu antyfosfolipidowego oraz zaburzeniami układu dopełniacza. Leczenie zależy od aktywności choroby oraz zmian narządowych i obejmuje m.in. NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne), sterydy, leki przeciwmalaryczne oraz immunosupresyjne (np. azatiopryna, cyklosporyna).

Twardzina układowa
Twardzina układowa jest przewlekłą układowa chorobą tkanki łącznej, w przebiegu której dochodzi do włóknienia skóry i narządów wewnętrznych, uszkodzenia naczyń (waskulopatia) oraz odpowiedzi immunologicznej (występowanie autoprzeciwciał). Choroba najczęściej dotyczy kobiet w wieku 40-50 lat. Charakterystyczne dla twardziny układowej jest stwardnienie skóry palców, występowanie objawu Raynauda oraz zmian naczyniowych w kapilaroskopii. W przebiegu choroby może dojść do zajęcia płuc, przewodu pokarmowego, nerek, serca. Leczenie choroby jest niezwykle trudne, ponieważ polega ono na doborze leków opóźniających przebieg choroby w zależności od stopnia zajęcia poszczególnych narządów.

Dna moczanowa
Dna moczanowa jest jednym z podtypów zapaleń stawów wywołanych przez kryształy. Jest to choroba metaboliczna, w której dochodzi do zapalenia stawów w wyniku odkładania i formowania kryształów moczanu sodu w płynie stawowym oraz innych tkankach. Jest najczęstszą postacią zapalenia stawów u mężczyzn po 50 rż. Dna moczanowa współistnieje z chorobami przewlekłymi takimi jak cukrzyca typu II, nadciśnienie tętnicze, przewlekła choroba nerek, otyłość. Rozwojowi tej choroby sprzyja nadużywanie alkoholu (szczególnie piwa) oraz duże spożycie mięsa. W obrazie choroby typowo występuje zapalenie pierwszych stawów śródstopno-paliczkowych (podagra). W leczeniu stosuje się przede wszystkim zmianę stylu życia (redukcja masy ciała), modyfikację diety (unikanie alkoholu, mięsa jaj, owoców morza) oraz leki. W leczeniu ostrego napadu dny stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne, kolchicynę oraz sterydy. W przypadku występowania ryzyka przewlekłego uszkodzenia stawów wskazane jest dołączenie leków obniżających stężenie kwasu moczowego (np. allopurinol).

Choroba zwyrodnieniowa stawów
Choroba zwyrodnieniowa stawów jest najczęstszym schorzeniem obejmującym stawy. W jej przebiegu dochodzi do uszkodzenia chrząstki stawowej, tkanek miękkich oraz kości, które mogą prowadzić do bólu i upośledzenia funkcji stawu. Częstotliwość choroby rośnie wraz z wiekiem. Najczęściej dotyczy ona stawów kolanowych, kręgosłupa, biodrowych oraz rąk. W rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów mają wpływ czynniki mechaniczne (m.in. powtarzające się obciążenia, większy nacisk na powierzchnie stawowe, nierównomiernie rozłożone obciążenie) oraz zmiany we właściwościach chrząstki i tkanek miękkich. W leczeniu przede wszystkim zwraca się uwagę na zmniejszenie dolegliwości bólowych, zachowanie lub poprawę funkcji stawu oraz na prewencję niepełnosprawności. Kluczową rolę w leczeniu choroby zwyrodnieniowej jest redukcja masy ciała, regularna rehabilitacja wraz z indywidualnie dobranym zestawem ćwiczeń wykonywanych także w warunkach domowych.

Fibromialgia
Fibromialgia należy do chorób z kręgu reumatyzmu tkanek miękkich, która charakteryzuje się przewlekłymi, uogólnionymi bólami stawowo-mięśniowymi obejmującymi całe ciało. Objawom bólowym towarzyszą m.in. zaburzenia snu, depresja, zmęczenie, zaburzenia nastroju, zespoły lękowe, cechy zespołu jelita nadwrażliwego, migrenowe bóle głowy, kołatania serca, suchość w jamie ustnej. Chorują głównie kobiety w wieku 30-50 rż. Pierwsze objawy zwykle związane są z czynnikiem stresogennym. W badaniach dodatkowych nie stwierdza się jakichkolwiek odchyleń od normy. W leczeniu stosuje się leki przeciwbólowe (głównie pochodne tramadolu), leki przeciwdepresyjne (m.in. SSRI - inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, NSRI – inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny), psychoterapię oraz fizjoterapię.

Osteoporoza
Osteoporoza jest chorobą szkieletu charakteryzującą się obniżeniem wytrzymałości kości i prowadzącą do zwiększenia ryzyka złamań. W wyniku tej choroby może dochodzić do złamań niskoenergetycznych, które pojawia się po upadku z wysokości pacjenta, z pozycji stojącej pacjenta lub bez urazu. Zwykle dochodzi do złamań bliższego końca kości udowej oraz kręgów. Choroba zwykle dotyczy kobiet w okresie pomenopauzalnym. W diagnostyce niezwykle ważne jest wykluczenie przyczyn wtórnych osteoporozy (np. choroby tarczycy). Złotym standardem diagnostycznym jest wykonanie pomiaru gęstości mineralnej kości (BMD) techniką dwuwiązkowej absorpcjometrii rentgenowskiej (DXA – dual x-ray absorptiometry) znanym jako densytometria. W leczeniu istotna jest odpowiednia suplementacja wapnia, witaminy D oraz zastosowanie odpowiednich leków (m.in. bisfosfonianów).